Polskie zwyczaje weselne i obrzędy ślubne perfekcyjnie pokazują przywiązanie Polaków do swojej staropolskiej tradycji. Do dnia dzisiejszego zachowało się wiele zwyczajów, które są nieodzownym elementem ceremonii zaślubin i wesela – wprowadzając tym samym element magii, który przynosi szczęście. Szczęście ma przynieść kultywowanie dawnych obrzędów weselnych.
W wieloletniej historii zawierania ślubów istnieje bardzo dużo zwyczajów dotyczących obrzędów, jakie winno się wykonać w dniu ślubu, jak i odpowiedniego zachowania się gości weselnych. W zależności od regionu Polski dane obrzędy mogą się nieco od siebie różnić bądź lekko być modyfikowane. Podstawowe zasady tych obyczajów są jednak niezmienne.
Tradycje weselne w różnych regionach Polski
Stare powiedzenie głosi, że co kraj to obyczaj. Parafrazując znane wyrażenie można śmiało stwierdzić, że co region to inne obrzędy weselne. Jak już wspomniano powyżej, niektóre tradycje są niezmienne niezależnie od regionu Polski, natomiast są i takie, które charakterystyczne są jedynie dla jednego lub kilku regionów w kraju. Na Kaszubach bardzo popularne jest zwyczaj nazywany „zrękowinami”, który polega na tym, że na parę dni przed ślubem, rodzice Pana Młodego wraz z samym Panem Młodym odwiedzają Pannę Młodą i jej rodziców i nawzajem obdarowują się prezentami.
Polterabend – zwyczaj przed ślubem
Innym bardzo znanym głównie na Śląsku, Pomorzu i w Wielkopolsce zwyczajem jest „Polterabend”. Obrzęd ten pochodzi od polskich sąsiadów – z Niemiec. Zwyczaj ten polega na tym, iż dzień przed ślubem, sąsiedzi, znajomi, goście weselni a także rodzina gromadzą się przed domem Państwa Młodych, aby potłuc szkło. Tłucze się w zasadzie wszystko – począwszy od talerzy, butelek skończywszy ma wszelakich naczyniach – zasada jest jedna, tłucze się wszystko co szklane. Na Śląsku głównie tłucze się porcelanę. Impreza tłuczenia odbywa się w bardzo radosnej atmosferze, bardzo często towarzyszą temu śpiewy oraz tańce. Przybyli goście częstowani są jedzeniem oraz alkoholem. Wyżej opisany obrzęd ma na celu zapewnienie Młodej Parze zabezpieczenia przed złymi mocami, szczęście, bogactwo oraz pomyślność.
Wykupiny (wywodziny)
„Wykupiny” to obrzęd, który jest znany w kilkunastu regionach naszego kraju, zwany również „wywodzinami”. Zwyczaj ten zależnie od części występowania w Polsce nieco się od siebie różni – ogólny zarys i intencje są takie same, różni się jedynie szczegółami. Pan Młody wraz z rodzicami i gośćmi weselnymi przyjeżdża kilka godzin przed ślubem do domu swojej wybranki, aby wykupić Pannę Młodą z domu rodzinnego. Panu Młodemu zazwyczaj drzwi otwiera druhna bądź rodzina (głównie bracia) Panny Młodej. Zabawa ma na celu targowanie się o Pannę Młodą. Bardzo często polega to na „zakupie” swojej wybranki za pieniądze oraz słodycze, kwiaty. Można również spotkać „wywodziny” oparte na przyrzeczeniach Pana Młodego. Pan Młody deklaruje pewne zobowiązania, które mają zapewnić dobry, przyszły los Panny Młodej (np. że Pan Młody pozwoli przynajmniej raz w miesiącu Pannie Młodej na zakupy, przynajmniej raz w miesiącu odwiedzi teściów z prezentami – alkoholem i słodyczami etc.). Młody dzięki tej tradycji wykupuje Pannę Młodą z jej rodzinnego domu aby stworzyć jej nową rodzinę i dom. Podobnym zwyczajem jest obrzęd „zwiady” znany na Podkarpaciu. Rodzina Pana Młodego wysyła do rodziny Panny Młodej wysłannika (powiernika), aby przekonał ich do oddania ręki Panny Młodej – opowiadając o zaletach i superlatywach Pana Młodego. Kilka dni po spotkaniu odbywa się kolejna wizyta – nazywana „poselinami”- w trakcie, której rodzina podejmuje decyzje odnoście zamiarów Pana Młodego i wysokości posagu.
Staropolskie tradycje ślubne i weselne
Znaczna część Par Młodych nie wyobraża sobie swojego ślubu i wesela bez tradycyjnych obrzędów. Oprócz zwyczajów charakterystycznych dla określonych regionów naszego kraju, są również takie, które są znane i kultywowane w całej Polsce. Przyjrzyjmy się najbardziej popularnym i praktykowanym zwyczajom ślubno-weselnych.
Błogosławieństwo Pary Młodej
Według staropolskiego zwyczaju przed wyjazdem do kościoła w domu Panny Młodej zbierała się cała rodzina i zaproszeni goście. Rodzice oraz najstarsi członkowie obu rodzin udzielali przyszłej Parze Młodej błogosławieństwa. Dopiero po błogosławieństwie wszyscy razem ruszali do kościoła. Dziś wygląda to bardzo podobnie. Do domu Panny Młodej przyjeżdża Pan Młody wraz z rodzicami i świadkami oraz najstarszymi członkami rodziny (dziadkowie, pradziadkowie), aby udzielić Młodej Parze błogosławieństwa na nową drogę życia. W czasie błogosławieństwa ważną rolę odgrywa krzyż i woda święcona oraz gałązka mirtu. Po błogosławieństwie orszak ślubny udaje się do kościoła. Niektórzy rodzice oraz „starszyzna” wypowiadają pod wpływem stresu krótkie błogosławieństwo „Drogie dzieci! Błogosławię Was na nową drogę życia, w imię Ojca i Syna I Ducha Świętego. Amen.” czy „Na nową drogę życia błogosławię was w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego. Amen. Bądźcie szczęśliwi i żyjcie w zgodzie”. Inni z kolei posługują się gotowymi wzorami, wierszykami. Oto kilka przykładowych tekstów, które można wykorzystać w czasie błogosławieństwa:
– „Niech Bóg wam błogosławi, Matka Boża otacza opieką, byście mieli szczęśliwą rodzinę i długie życie”
– „Musicie być silni miłością, która wszystko znosi, wszystkiemu wierzy, wszystko przetrzyma. Tą miłością, która nigdy nie zawiedzie.”
– „Kochane Dzieci! Pamiętajcie, że każdego dnia musicie starać się o podtrzymywanie płomienia Waszej miłości. Starajcie się żyć zgodnie i wiernie według boskich przykazań i wobec własnego sumienia. Z całego serca wam błogosławię na Waszą nową drogę życia. W Imię Ojca, Syna i Ducha Świętego.”
Orszak ślubny i bramy weselne
Przez wieki kształtowała się forma orszaku ślubnego – niegdyś tworzyła go Para Młoda, druhny i drużbowie, rodzina i goście weselni, którzy z domu Panny Młodej szli na piechotę, bądź, jeśli odległość była większa wtedy korzystano z bryczki czy powozu. Aktualnie orszak ślubny tworzony jest z samochodów i autokaru, w którym przewozi się gości. W dzisiejszej wersji orszaku wyznaczone są pewne reguły (chociaż spotkać można się z innymi zasadami zależnymi od regionu Polski). Na początku jedzie samochodem Para Młoda wraz ze świadkami, następnie rodzice z obu stron i goście weselni. Coraz częściej spotyka się, iż rodzice Pary Młodej jadą wraz z gośćmi weselnymi autokarem. Jeśli odległość od domu do kościoła jest niewielka spotykany jest nadal pieszy orszak ślubny. Jako pierwsza idzie Para Młoda, za nimi rodzice i świadkowie oraz najbliższa rodzina, za nimi goście weselni. Zarówno w drodze do kościoła, jak i z kościoła na sale weselną, Państwo Młodzi mogą zostać zatrzymani przez przebierańców. Napotkanie „bramy weselnej” związane jest z wykupieniem dalszego przejazdu. Cena za otwarcie bramy jest różna – zależna od osoby zatrzymującej Parę Młodą. Najczęściej przyjmowany jest okup w postaci wódki weselnej. Jeśli brama organizowana jest przez dzieci wtedy ofiaruje się im słodycze.
Powitanie chlebem i solą
Po przebyciu na salę weselną i zgromadzeniu się wszystkich gości następuje przywitanie Nowożeńców chlebem, solą i dwoma kieliszkami wódki. Bardzo często to rodzice Państwa Młodych witają ich w progu sali weselnej, zdarza się również, że robi to obsługa bądź właściciel tej sali („Witamy Was chlebem i solą, aby Wam chleba i soli nigdy w życiu nie zabrakło.”). Chleb według staropolskich wierzeń symbolizuje bogactwo, natomiast wierzy się, że sól odpędza złe duchy i przynosi szczęście. Pomyślność ma również zapewnić rzucanie za siebie, przez prawe ramię, kieliszków po wypitej wódce weselnej. Najlepiej jakby oba kieliszki się rozbiły, gdyż ilość pobitych kawałków szkła ma zapowiadać ilość wspólnie spędzonych lat. Jeśli jeden z kieliszków nie rozbije się, zadaniem drużby jest rozgniecenie go butem.
Przenoszenie przez próg
Po przywitaniu Pan Młody w rytm Marsza Mendelsona przenosi swoją żonę przez próg drzwi. Jest to bardzo symboliczny moment – stanowi on dopełnienie rytuału przejścia, jakim jest założenie nowej rodziny i zmiana stanu cywilnego. Historia tego zwyczaju sięga starożytnego Rzymu, w którym uważano, ze Panna Młoda nie może potknąć się przechodząc przez próg, gdyż byłby to straszny znak. Aby zapobiec temu, Pan Młody przenosił wybrankę na rękach, ponad progiem, w którym czaiły się złe moce.
Pierwszy taniec
Pierwszy taniec wykonywany jest oczywiście przez Młodą Parę – zazwyczaj do ustalonego wcześniej przez nich utworu. Kiedyś najczęściej tańczono Poloneza, dziś każdy wybiera sobie rodzaj tańca taki, jaki mu najbardziej odpowiada. Bardzo często pierwsze tańce ćwiczone są przez Parę Młodą na specjalnych kursach tańca. Wiele osób uważa, że takie życie jaki pierwszy taniec, dlatego też Młodzi przywiązują mu bardzo duże znaczenie. W czasie pierwszego tańca pojawiają się również elementy lecących płatków róż czy ryżu – ma to symbolizować życie usłane różami.
Oczepiny
Oczepiny zwyczajowo odbywają się równo o północy. Wszystkie Panny łapią rzucony przez Pannę Młodą welon bądź bukiet ślubny (zależne od Panny Młodej), a kawalerowie rzucony przez Pana Młodego krawat bądź musznik. Jest to zwyczaj, który nadal jest obchodzony przez narody słowiańskie. Przed wiekami obrzęd ten wyglądał nieco inaczej. Jego nazwa pochodzi od tzw. czepca. Panna Młoda została wyprowadzana z głównej sali do mniejszego pomieszczenia, gdzie ściągano jej welon a we włosy wsuwano „czepiec”. Oczepiny mają znaczenie symboliczne, oznaczają pożegnanie ze stanem panny i kawalera. Według tradycyjnych wierzeń ta panna, która złapie welon, jako pierwsza w najbliższym czasie wyjdzie za mąż – podobnie sytuacja ma się w przypadku kawalera, który złapał krawat.
Tort weselny
Spożywanie tortu weselnego związane jest z bardzo starym zwyczajem wypiekania i częstowania gości kołaczem weselnym. Współcześnie torty zamawiane są w cukierniach, kiedyś wypiekano je samodzielnie kilka dni przed weselem, zajmowała się tym Panna Młoda wraz z matką i najbliższymi kobietami z rodziny. Tort weselny podawany jest najczęściej po oczepinach i zgodnie z obrzędem krojony jest wspólnie przez Młodą Parę. Ma to ukryte znaczenie – twierdzi się, że osoba, która trzyma rękę na samej górze przy krojeniu będzie rządzić w domu. Podobnie sytuacja ma się z jedzeniem pierwszego kawałka tortu. Państwo Młodzi karmią się nim nawzajem. Uznaje się, ze osoba, która pierwsza zaczęła karmić będzie miała decydujący głos w małżeństwie. Pokrojonym tortem Państwo Młodzi winni podzielić się ze wszystkimi gośćmi weselnymi, podarowuje im się w ten sposób dużo słodyczy i dostatek, który powraca do Pary Młodej z podwójną siłą.
