Monolit tradycyjnej rodziny i małżeństwa ulega znacznym przeobrażeniom, zmiany dokonujące się niegdyś w ciągu stuleci, obecnie dokonują się w ciągu dekad. Alternatywne formy związków stają się coraz bardziej atrakcyjne i powszednieją. Dawniej młody człowiek miał z góry zaplanowaną przyszłość. Obecnie zmieniło się to diametralnie, jednostka może dokonywać wyboru, co do ram swojej dorosłej egzystencji. Spośród całej mozaiki potencjalnych możliwości młodzi ludzie coraz częściej wybierają alternatywne formy życia małżeńsko – rodzinnego.
Alternatywne style życia – redefinicja pojęć
Ponowoczesne zmiany w sposób wyraźny rzutują na współczesną rzeczywistość. Wydają się być tak rozpowszechnione, że dotychczasowe terminy rodzina i małżeństwo zostają poddane redefinicji. Zaobserwować można, iż świat współczesny wymógł zrodzenie się „innej rodziny”. Pojęcie „rodzina” nabrało innego charakteru, stało się coraz bardziej rozmyte, „nieostre” i mało tradycyjne. Doszło do istotnego przesunięcia ram tego terminu. Następuje odejście od małżeństwa, jako kategorii prawnej, sakramentalnej, podkreślając wolną miłość bez zobowiązań, jaką daje świat postmodernistyczny. Na związki odbiegające od tradycyjnej, klasycznej definicji rodziny, czy też małżeństwa, przyjęła się nazwa alternatywne formy, bądź indywidualne style życia.. Pod tym pojęciem A. Kwak rozumie „układy wzajemnych powiązań międzyludzkich oraz te związki, relacje ekonomiczne, seksualne i więzi, które nie są usankcjonowane prawnie w danej społeczności”. Należy dodać, iż związki alternatywne nie stanowią jednolitego kształtu. Do alternatywnych stylów życia zalicza się „rozmaite, nietradycyjne formy rodziny i zorganizowania życia osobistego, włączając pozostawanie w stanie wolnym, niezamężną, heteroseksualną kohabitację, rodziny z jednym rodzicem, rodziny rekonstruowane, związki gejowski i lesbijskie…” Odrzucają one tradycję aprobując indywidualizm oraz negują potrzebę zawarcia małżeństwa, potęgując tym samym wolność i samorealizację.
Podejście do alternatywnych form życia
Alternatywne formy życia nie są czymś nowym w życiu społecznym Europy, stanowią realny element życia małżeńsko – rodzinnego. Polska nie stanowi wyjątku w tej kwestii, jest bowiem krajem, w którym od dawna istnieją związki nieformalne. Fenomen tego zjawiska budzi ostatnio wiele emocji i sporów, które prowadzą często do odmiennych poglądów. Nieformalne związki, jako zjawisko złożone, zmuszają do interdyscyplinarnego podejścia. Zainteresowanie alternatywnym stylem życia wielu dziedzin naukowych powoduje powstanie wielości odmiennych podejść. Z jednej strony uznaje się je za nowe formy życia, z drugiej natomiast uwyraźnia rolę małżeństwa, jako bezwzględnie lepszą, uważając nieformalne związki za dalece niedoskonałe. Analizując współczesne przeobrażenia w kontekście zwielokrotnienia form życia, K. Slany wskazuje na dwie główne koncepcje wyjaśniające zjawisko nieformalnych związków oraz ich rozwój. Wyróżnia ona koncepcję konwergencji oraz klasyczno-uniwersalistyczną. Pierwszy koncept oparty jest na procesach upodobniania się do siebie kręgów kulturowych (wielkości, struktur, funkcji i gospodarstw domowych – szczególnie na obszarze Europy). Zakłada się w nim, iż jest tylko jeden proces zmian (np. teoria drugiego przejścia) przejścia demograficznego, oraz że przejście od jednego etapu do drugiego jest nieuniknione. Koncepcja klasyczno-uniwersalistyczna akcentuje nieprzemijające, powszechne własności rodziny. Odwołuje się do uniwersalności innych form życia ich szczególnej roli dla społeczeństwa. Koncepcja ta, dewaluuje alternatywne formy życia i sprowadza je do form patologicznych. Przyjęcie dynamicznej perspektywy przemian rodziny i małżeństwa tj. zaprezentowanej koncepcji konwergencji, pozwala wskazać główne przejścia dokonujące się w społeczeństwie.
Analiza zjawiska nieformalnych związków
Nowożytne konstelacje rodzinno – małżeńskie, ich stan, strukturę oraz przeobrażenia można rozpatrywać z punktu widzenia kilku teorii. W ostatnich latach zwraca się uwagę na rolę czynników ekonomicznych w formowaniu związków osobistych. Paradygmat „teorii racjonalnego wyboru” staje się ważnym odniesieniem analizy zjawiska. Najbardziej charakterystyczną jej cechą jest indywidualizm oraz kalkulacja kosztów i zysków. Fundament modelu ekonomicznego tworzy indywidualna zgoda dwóch osób, dotycząca chęci stworzenia związku dla obopólnej korzyści w sensie ogólnym. Jednostka na podstawie kalkulacji kosztów i zysków, podejmuje decyzję czy zawrzeć związek małżeński, czy pozostać w związku nieformalnym. Problem wyboru małżeństwa czy innego stylu życia należy do bardzo złożonych i trudnych. Należy zaznaczyć, iż każda jednostka posiada własne przemyślenia dotyczące wyboru związku.
Zdaniem R. A. Moffit’a na podstawowym poziomie modelu ekonomicznego nie występują rozróżnienia między kohabitacją (jedną z alternatywnych form życia małżeńsko-rodzinnego) a małżeństwem – w obu przypadkach występuje ten sam mechanizm postępowania. Związki nieformalne stwarzają młodym ludziom możliwość pozostawania w związku z partnerem, czyniąc wtedy pewien rodzaj interakcji między nimi, który zwiększa ich wiedzę na temat partnera. Ekonomiczne korzyści wypływające z kohabitowania, wynikają ze wspólnego zamieszkiwania, łączenia środków i redukcji kosztów. Dodatkowo, kohabitacja jest mniej obciążona zobowiązaniami prawnymi, społecznymi czy finansowymi w porównaniu ze związkiem małżeńskim. Jest również prostsza w przypadku wchodzenia i wychodzenia ze związku, gdyż opiera się na maksymalizacji korzyści. Powyższe argumenty stanowią o wyborze przez jednostkę kohabitacji. Młodzi ludzie nieświadomi konsekwencji życia w związku nieformalnym wybierają go, uznając błędnie, że posiada on wyższe korzyści, aniżeli zawarcie małżeństwa.
