Rozpatrując problem dezorganizacji rodziny, a co za tym idzie jej rozpadu, należy zwrócić uwagę na przyczyny takiego stanu rzeczy. One, bowiem są głównymi czynnikami rozwodu. Podłoże tego negatywnego zjawiska, jakim jest rozwód, zapewne należy rozpatrywać indywidualnie w każdym małżeństwie.
Czynniki powodujące rozpad małżeństwa i rozwód
Jakie są przyczyny rozwodów? Co powoduje rozbicie pożycia małżeńskiego i rozpad więzi? Wielu badanych próbowało na ten temat jasno i rzetelnie odpowiedzieć. Rzecz jednak nie jest łatwa. Nie zawsze mamy rzetelny obraz tego, co naprawdę zaszło w małżeństwie, z jakiego powodu ono się rozpadło. Rosset pokazuje mechanizm małżeński w procesach rozwodowych. Uważa on, iż małżonkowie nie mówią całej prawdy w sądzie. Pokusza się nawet o stwierdzenie, iż składają zeznania wręcz nieprawdziwe. Dlaczego tak się dzieje? Wrocławski antropolog Piasecki jest zdania, iż dzieje się to za przyczyną chęci uzyskania szybkiego rozwodu i nie rozgrzebywania prywatnych spraw. Wygodniej jest powołać się na niezgodność charakterów czy różnice w światopoglądzie niż odkrywać przed sądem swoje ciemne strony małżeństwa.
Ludzie decydują się na rozwód z wielu przyczyn. Nie zawsze jednak w natłoku nawarstwiania się problemów jest łatwo jednoznacznie określić, który z nich odegrał zasadniczą rolę. Można by, pokusić się o stwierdzenie, iż za główną przyczynę podaje się tą najbardziej trudną do zaakceptowania. Bez względu jednak na to, z jakiego powodu dochodzi do rozwodu, ludzie decydują się na niego mając nadzieję na poprawę swego życia.
Badania dotyczące rozwodów
Badania prowadzone przez Główny Urząd Statystyczny pokazują spis przyczyn rozwodu. W Rocznikach Demograficznych można zaznajomić się z takimi przyczynami, jak: niedochowanie wierności małżeńskiej, nadużywanie alkoholu, naganny stosunek do członków rodziny, trudności mieszkaniowe, nieporozumienia na tle finansowym, niezgodność charakterów, niedobór seksualny, dłuższa nieobecność jednego ze współmałżonków, różnice światopoglądowe oraz inne.
Niedobór seksualny, jak i problemy finansowe są bardzo częstymi przyczynami rozwodów w pierwszych latach istnienia małżeństwa. Między 10 a 15 rokiem trwania małżeństwa zwiększa się bardzo drastycznie ryzyko zdrady współmałżonka i niestety staje się przyczyną więcej aniżeli, co piątego rozwodu. Im dłuższy staż małżeński tym mniej przyczynami rozwodu stają się niezgodność charakterów oraz nieporozumienia na tle finansowym – dla małżonków liczy się istotny (ważny i konkretny) powód do rozwiązania małżeństwa, jest to bardzo często alkohol, niedochowanie wierności i dłuższa nieobecność. Analizując powyższe wyniki badań, należy stwierdzić, iż jedną z głównych przyczyn rozwodów w ubiegłych latach była niezgodność charakterów. Alkoholizm, jako główna przyczyna rozwodu, wskazany został również przez wysoką liczbę respondentów, czego wynikiem jest zajmowane przez niego miejsce w pierwszej piątce. Zadziwiającym faktem jest to, iż w najczęstszych trzech wymienionych przyczynach, sąd z wyraźnie znaczną różnicą orzekał o winie mężczyzny. Można by pokusić się więc o stwierdzenie, że stronom winną rozpadu małżeństwa i rodziny był mężczyzna. W Polsce niezależnie od przyczyny rozkładu pożycia, najczęściej zdarzają się rozwody bez orzekania o winie.
W ubiegłych latach coraz częściej swoje małżeństwo rozwiązują osoby o relatywnie długim pożyciu małżeńskim (15-20 lat). Wydaje się, iż w większości przypadkach, dzieci były jedynie spoiwem „łączącym” nieudany związek. Usamodzielnienie się dzieci najprawdopodobniej wyzwoliło gotowość i chęć do rozstania. Szukalski, socjolog z Uniwersytetu Łódzkiego, twierdzi, iż świadomość, iż nie krzywdzi się wtedy nikogo posiada swoją moc sprawczą.
Na tle innych krajów Europy Zachodniej w Polsce dochodzi do znacznie mniejszej liczby rozwodów – kończy się nim jedynie jedna trzecia małżeństw. Jeśli chodzi o współczynnik rozwodów na tysiąc zawartych małżeństw to wiodący prym wiedzie Zachód Polski, w tym województw: dolnośląskie, lubuskie, jak i warmińsko-mazurskie. Zdecydowanie więcej spraw rozwodowych ma miejsce w miastach niż w małych miasteczkach czy na wsi. Wielu badaczy twierdzi, iż ma to związek z określonym wzorcem rodziny, który związany jest z więksą religijnością, jak i z większą anonimowością w dużych aglomeracjach.
Badacz zjawiska Cudak, analizując przyczyny rozwodów badanych małżeństw ze środowiska miejskiego i wiejskiego, uważa, iż „analiza statystyczna uzyskanych danych pozwala sądzić, że podawane przyczyny rozpadu małżeństwa różnicują badane grupy rodzin miejskich i wiejskich na poziomie istotnym statystycznie”. Dane pokazują, że najczęstszą przyczyną rozwodów – zarówno na wsi, jak i w mieście – jest alkoholizm współmałżonka. Według Cudaka, niezgodność charakterów jako powód rozpadu rodziny, nie była znaczna w przypadku osób pochodzących z miast i rodzin wiejskich. Inne powody rozwodów, częściej wskazywali przedstawiciele miast niż wsi.
Bardzo często ludzkie przyzwyczajenia mają swoje źródło w domu rodzinnym. Małżonkowie, którzy mieli za obraz do naśladowania rozwiedzionych rodziców, są bardziej skłonni podjąć decyzje o rozwodzie.
Przyczyny rozwodów ze względu na płeć i wykształcenie.
Wyniki długoletnich badań pokazują, iż mężczyźni i kobiety „podają inne przyczyny rozwodów.” Zdaniem Levinger’a kobiety są bardziej skłonne do wymieniania przemocy, pijaństwa i problemów finansowych. Mężczyźni natomiast wymieniają niedobór seksualny i problemy z rodzicami współmałżonka.
Zmienną, która ma istotny wpływ na rozwód jest zdecydowanie wykształcenie małżonków. „Stwierdzono, że niewierność jest wymieniana tym częściej, im niższe jest wykształcenie respondenta (niewierność najczęściej była wymieniana przez osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym , najrzadziej zaś przez osoby z wykształceniem wyższym )”. Podobną zależność można zauważyć w przypadku alkoholizmu, a odwrotną w przypadku niezgodności charakterów.
Determinanty rozpadu rodziny
W literaturze rozwodów, znaleźć można wiele metod podziału czynników powodujących dezintegrację małżeństw. W literaturze polskiej stanowisko w tej sprawie prezentuje Rosset. Dzieli on determinanty rozpadu rodziny na trzy grupy:
- przesłanki (zbyt młody wiek nowożeńców, małżeństwa wymuszone, lekkomyślny stosunek do małżeństwa, infantylizm małżeński, zły przykład ze strony rodziców).
- czynniki (industrializacja, urbanizacja, migracja ludności, brak kontroli rodzinnej i społecznej, aktywizacja zawodowa kobiet, tolerancja społeczeństwa wobec rozwodów).
- przyczyny (alkoholizm, niewierność małżeńska, okrucieństwo, niezgodność charakterów, brak odpowiednich warunków mieszkaniowych, nieporozumienia na tle finansowym, inne).
Podobny podział przedstawiają Kitson, Babri i Roach. Wyróżniają oni:
- „poziom makrospołeczny – poszukiwanie zjawisk i procesów społecznych, głównie w płaszczyźnie przemian strukturalnych (industrializacja, urbanizacja)”; Skutkiem tego procesu mogą być przemiany osłabiające stabilność rodziny.
- „korelaty demograficzne i psychologiczne – poszukiwanie czynników demograficznych i psychologicznych osłabiających stabilność małżeństwa; są to czynniki takie jak: ciąża przedmałżeńska, zbyt młody wiek zawarcia związku, rozwód w rodzinie pochodzenia”.
- „przyczyny rozpadu związku małżeńskiego z perspektywy osób rozwiedzionych np. niewierność, alkoholizm, niezgodność charakterów itp.”
Według Cudaka ludzie decydując się na małżeństwo, bardzo mało wiedzą na swój temat, nie znają realiów życia, nie odnajdują się w informacjach na temat małżeństwa, rodziny. Zderzenie z codzienną rzeczywistością po ślubie, niezadowolenie z pożycia małżeńskiego, problemy, pchają ich w kierunku zmiany, w kierunku urozmaicenia, które może wiązać się z nowymi znajomościami, przelotnymi flirtami. Środki masowego przekazu, z chęci zysku propagują złe modele małżeństwa i rodziny. Pokazywane są wynaturzenia, sensacje, tym samym odbierane przez społeczeństwo jako dobre i normalne. System wartości kształtowany jest na wzór wartości państw zachodnich. Wpaja on w młode pokolenie dziwne pojęcie swobody i wolności, zmienia ich światopogląd – mający wpływ na dezintegracje rodziny.
Badania w zakresie socjologii wykazują, iż przyczyny rozwodów mogą mieć charakter społeczny i psychologiczny. „Do przyczyn społecznych należą trudności związane z życiem współczesnym, zwłaszcza w wielkich ośrodkach miejskich.” Do przyczyn tej natury zaliczamy także trudności materialne, związane z obniżeniem poziomu życia. Do stresu i konfliktów między partnerami, przyczyniają się problemy mieszkaniowe, mianowicie brak własnego mieszkania, jak i wspólne mieszkanie z teściami. Rozbicie rodziny może być skutkiem pracy zarobkowej jednego ze współmałżonka, oddalonej od domu. Wiąże się to z zbyt krótkim przebywaniem małżonków ze sobą, a co za tym idzie odzwyczajeniem, prowadzącym do kłótni, braku czasu dla siebie i rozwodem.
Ks. Laskowski zwraca uwagę na psychologiczne czynniki dezintegracji rodziny. Jako pierwsze wymienia te o charakterze moralnym, zaliczając do nich: „trudności w nawiązywaniu więzi małżeńskiej, niedostatki w kształtowaniu w sobie miłości nastawionej na życzliwe i bezinteresowne składanie siebie w darze współmałżonkowi, brak wewnętrznej dyscypliny i poczucia odpowiedzialności za swe działania, niezdolność do panowania nad sobą oraz niechęć do wysiłku i ofiary dla współmałżonka i wspólnego potomstwa”. Druga partia czynników jest zakorzeniona w strukturze osobowościowej, wymienia się w niej „niedojrzałość jednostki i cechy psychopatologiczne współmałżonków”. Do przyczyn psychologicznych zalicza się także braki intelektualne i emocjonalne. W tych pierwszych wymienić można : „niezdolność do kierowania się rozsądkiem oraz brak przewidywania skutków podejmowanych działań”. Do emocjonalnych natomiast zaliczamy: „niedojrzałość do współżycia małżeńskiego, psychopatyczną niestałość uczuciową i zmienność nastrojów”. Wspomnieć w tym miejscu należy, iż wymienione czynniki psychologiczne i społeczne mogą, lecz nie muszą prowadzić do rozpadu małżeństwa.
Jak już wspomniano, istotną przyczyną rozwodów jest niedojrzałość psychiczna i emocjonalna partnerów. Niedojrzałość ta, w dużej mierze wiąże się z wiekiem małżonków, jak i małżeństwami zawieranymi zbyt szybko, bez dobrego wzajemnego poznania. Niezgodność charakterów również nie wróży trwałości małżeństwa. Nieumiejętność współżycia w rodzinie przeplata się z niedojrzałością, powodując negatywne nastawienie do partnera. Ciągłe kłótnie, różnice zdań, egoizm powodują rozpad małżeństwa.
Często wymienianą przyczyną rozpadu małżeństwa jest również niewierność małżeńska. Cudak uważa, że „w świetle współczesnych badań co czwarta kobieta i więcej niż co drugi mężczyzna nawiązuje pozamałżeńskie kontakty seksualne w ciągu pierwszych pięciu lat trwania małżeństwa”. Jego zdaniem małżonkowie nie traktują poważnie wierności. Zdrady zdarzają się również w małżeństwach o długim stażu, gdzie ludziom przyzwyczajonym do siebie trudniej zaakceptować ten fakt. Odkrycie takiego stanu powoduje duży zamęt emocjonalny i psychiczny, oraz wzrost niepokoju i braku bezpieczeństwa.
W Polsce prawo cywilne, za pomocą Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, szerzej obejmuje czynniki powodujące rozwód. „Zgodnie z przyjętym Kodeksem pozytywne przesłanki rozwodowe, tzn. mogące stanowić podstawę orzeczenia o rozwodzie, dzielą się na następujące grupy:
a) zawinione prawnie przyczyny w postaci: groźby, nieetycznego postępowania, nieróbstwa, odmowy współżycia płciowego, odmowy wzajemnej pomocy, opuszczenia współmałżonka, pijaństwa agresji, zaniedbywania rodziny, zdrady małżeńskiej, złego stosunku do rodziny małżonka, denuncjacji;
b) niezawinione prawne przyczyny wynikające z choroby, w tym choroby psychicznej, niedoboru seksualnego, różnicy charakterów i umysłowości;
c) przyczyny prawne, które mogą być zawinione lub niezawinione przez współmałżonka, takie jak: bezpłodność, niewłaściwe zachowanie się rodziny współmałżonka, różnice światopoglądów, różnica wieku, niezgodne z prawda oświadczenie woli (groźba, przymus).
Wyżej omówione przyczyny dezintegracji małżeństwa mają swoje korzenie w codziennym funkcjonowaniu rodzinnym. Najbardziej rzetelnym ich źródłem są pozwy rozwodowe – w nich znaleźć można rozmaite okoliczności rozwodu. Nikt nigdy nie zdołał usystematyzować wszystkich przyczyn, gdyż nie da się wyczerpać ich pełnej gamy. Każdy rozwód jest inny, tak jak inne są przeżycia, niezależnie od zbliżonych czynników. Warto również poznać etapy procesu rozwodowego – https://profesjonalnyslub.pl/rozwod-w-polsce-etapy-procesu-rozwodowego/.
